برای یادگیری کمانچه یا فراگیری و آموزش ساز های موسیقی باید ابتدا از این نقطه به این موضوع نگاه کنیم. باید ببینیم که اساساً موفقیت در آموزش ، با انتخاب صحیح صورت می گیرد .
یعنی پیش از این که هر کسی را بخواهیم تشویق به یادگیری ساز و موسیقی کنیم . قطعاً باید در این مورد که چه سازی را شروع به فراگیری بکند تاکید و یادآوری داشته باشیم. او باید سازی را انتخاب کند که علاقه بسیاری به آن ساز نشان داده است .
چطور بفهمم به یادگیری کمانچه علاقه دارم ؟
اینکه چطور خودم یا فرزندم به یادگیری کمانچه یا هر ساز دیگری علاقه مند شویم ، هم مساله ی بسیار مهمی است. در پاسخ ، باید به عوامل زیادی اشاره کرد . خصوصا اینکه تنوع زیادی در سازها و انواع آن و سبک های مختلف نوازندگی آنها وجود دارد که شاید این سردرگمی را بیشتر کند .
تصمیم برای شروع یادگیری کمانچه در شرایط فعلی کشور ما بسیار تصمیم خارق العاده ای است . چرا که دسترسی کودکان و نوجوانان به فیلم ها و اجراهای موسیقی ایرانی در صداوسیما ، فیلم ها ، سریال ها و حتی مهمانی ها و دورهمی ها محدود و شاید نزدیک به صفر است.
مگر اینکه در خانواده‌ی نزدیک ، دوستان و آشنایان نوازنده‌ی قابلی دیده باشید. بارها صدای ساز او در وجود شما یا کودکتان تاثیر مشهودی گذاشته باشد. در اینصورت چنین تصمیم مهمی گرفته باشید . اتفاقا در این صورت می توان گفت بیش از ۷۰ درصد تصمیم درستی گرفته‌اید .
اما اینکه بدون هیچ شناخت قبلی و تنها به این دلیل که پدربزرگ من عاشق کمانچه بوده و همیشه به قطعات کمانچه با عشق گوش می کرده ، خودم را مجاب یا فرزندم را تشویق به یادگیری این ساز کنم قطعا تصمیم اشتباهی است . شاید یکسال پیش برود اما اگر علاقه ی واقعی در شما یا کودکتان نباشد ، ممکن است حتی برای همیشه از یادگیری موسیقی دست بکشید .
یادگیری کمانچه در بزرگسالی
تکلیف شما به عنوان یک بزرگسال مشخص است . به هرحال سال هاست زندگی کرده اید ، دیده اید و شنیده اید . فقط کافیست با خودتان صادق باشید و ببینید :
- دل شما با شنیدن صدای ساز استاد کیهان کلهر فرو ریخته یا نه ؟
- وقتی برای اولین بار و خیلی اتفاقی در یک مهمانی ، یکی از دوستانتان کمانچه نواخته و شما احساس بسیار خوبی از شنیدنش داشتید؟ آیا به فکر یاد گرفتن و نواختن این ساز افتاده اید ؟
- اگر اینطور است آیا به دنبال قطعات دیگر کمانچه رفتید ؟
- یک سی دی تکنوازی کمانچه خریدید ؟
- در گوگل چقدر برای یافتن بیشتر در مورد این ساز جستجو کردید ؟
- آیا تا امروز که مدتی است از آن مهمانی گذشته چند استاد و نوازنده ی مهم این ساز را شناخته اید ؟
- قطعات آنها را گوش کرده اید ؟
- یکی از فالوورهای اینستاگرام آنها هستید ؟
شما نیز ممکن است بپسندید
این نکته هم مهم است که در آن مهمانی از شنیدن قطعه ی زیبای مرغ سحر که با کمانچه نواخته و توسط همان نوازنده خوانده شد شگفت زده شدید یا نه؟ خود ساز ، استایل نوازندگی یا صدای زیبای کمانچه شما را شیفته ی خود کرده است ؟
اگر خیلی صادقانه پاسخ شما به سوالات بالا مثبت است ، پس معطل نکنید. به مرحله ی بعد که انتخاب یک استاد خوب و با تجربه است فکر کنید . در غیراینصورت به احتمال خیلی خیلی زیاد آن لحظه دچار یک هیجان احساسی شده اید و در علاقه ی خودتان باید کمی تردید کنید .
یادگیری کمانچه در سنین کودکی
اول اینکه برای انتخاب ساز تخصصی فرزندتان اصلاً عجله نکنید . خود او هم فقط یک کودک است و قدرت تصمیم گیری درست را ندارد . پس بهتر است بین سن ۲ تا ۵ سالگی او موسیقی را بازی کند . کلاس های اُرف گروهی و پیش نیاز موسیقی برای کودکان بهترین پیشنهادی است که در این سن می توان برای آموزش موسیقی به کودکان داد .
موسیقی در این سن برای کودک باید بسیار سرگرم کننده و یک بازی لذت بخش باشد . این هنر مربی اُرف است که با این بازی ها یک آموزش موسیقی نامحسوس بوجود بیاورد . خانواده ها هم نباید عجله کنند و انتظار پیشرفت های غیرعادی از کودک داشته باشند .
تمرین در این سنین و در منزل باید بسیار هوشمندانه برنامه ریزی شود . هر چقدر کودک از تمرین لذت می برد ، همان قدر کافی است و بیشتر از آن و یا اجبار در تمرین بیشتر بسیار خطرناک است و احتمال دارد دلسردی و پاک کردن صورت مساله را به همراه داشته باشد .
معمولا توصیه می شود پدر یا مادر یا هر دو همزمان با کودکشان ، آموزش ابتدایی و پایه ی موسیقی را یاد بگیرند . حتی اگر نواختن یک ساز را شروع کنند می تواند در آینده ی آموزشی فرزندشان موثر باشند .
مربی با تجربه ی موسیقی کودک
نکته ی مهم دیگر ، مربی و معلم موسیقی کودکتان است . بین فرزند شما و مربی او باید رابطه ی خوبی برقرار شود . چون در این سن ، فرزند شما مربی خود را به چشم یک همبازی مهربان می بیند . این خیلی طبیعی است . اگر شما در خانواده ی خود دقت کنید می بینید وقتی یکی از خاله ها یا عمه های فرزندتان که رابطه ی صمیمی تری با او دارد به منزل شما دعوت می شود ، آنروز کودکتان خوشحال تر و پر انرژی تر است . مربی موسیقی هم همینطور است . علاقه ی فرزند شما به مربی موسیقی خود باعث می شود یادگیری در او به بهترین شکل پیش برود . اگر اینطور نیست تاکید می کنیم حتما نسبت به جایگزین کردن مربی دیگر اقدام کنید .
اگر مربی فرزندتان و آموزشگاهی که در آن دوره ی اُرف را گذرانده ، مطابق اصول آموزشی پیش رفته باشد . حتما تا الان که بین ۵ تا ۶ سالگی است از استعداد و علاقه ی کودک شما در موسیقی مطلع شده اند . این مربیان معمولا در اواخر دوره های اُرف ، کودکان را با انواع سازها مثل سازهای بادی ، کوبه ای ، آرشه ای و مضرابی ایرانی و غیر ایرانی آشنا می کنند و بر اساس واکنش و علاقه ی ابتدایی آنها ، فیزیک و مشخصات ظاهری ، دست ها و انگشتان ، لب و دهان و … بهترین پیشنهاد را برای شروع آموزش ساز تخصصی به والدین پیشنهاد می دهند .
پس در نتیجه
اگر ساز کمانچه در خانواده ی شما نبوده ، در بستگان و دوستان نزدیک هم کسی این ساز را برای کودک شما نمایش نداده و کودک هیچگاه با آن آشنا نشده ، فقط در صورتی که مربی او این پیشنهاد را مطرح کرد و دلایل محکمی برای شما داشت به انتخاب این ساز ایرانی درجه یک و خوش صدا فکر کنید . در غیر اینصورت هیچوقت بدلیل علاقه ی آگاهانه یا احساسی خودتان یا اطرافیانتان ، کودک را وادار به یادگیری کمانچه یا هر ساز دیگری نکنید .
تحصیلات عالی با ساز تخصصی کمانچه
ساز کمانچه از جمله سازهای رسمی و آکادمیک است که در هنرستان ها و دانشگاه های موسیقی ایران تدریس می شود . پس اگر هنرجویی علاقه مند یادگیری کمانچه بود و قصد داشت در آینده این ساز را به صورت تخصصی ، رسمی و آکادمیک و در رشته موسیقی تحصیل کند ، می تواند در هنرستان ها و دانشگاه های موسیقی آنرا دنبال کند . در زمان حال که سال ۱۴۰۰ است ، این ساز تا مقطع فوق لیسانس دارد آموزش رسمی و آکادمیک دارد .
علاقه مندان با شرکت در کنکور هنر برای دانشگاه سراسری ، آزاد و غیرانتفاعی و یا ثبت نام در دانشگاه های علمی کاربردی می تواننند ساز کمانچه را به عنوان ساز تخصصی ایرانی انتخاب و به تحصیلات عالی خود ادامه دهند .
بهترین سن شروع یادگیری کمانچه
اساساً برای شروع آموزش و یادگیری کمانچه می شود برای کسی که علاقمند به یادگیری این ساز است می توان از حدود سن ۵ یا ۶ سالگی طراحی و برنامه‌ریزی کرد و آموزش را برای او شروع کرد . طبیعتاً در این راستا انتخاب یک استاد خوب و یک مدرس باتجربه که بتواند موضوع را درست به هنرجو تفهیم کند و حوصله کار و آموزش با سنین مختلف را داشته باشد و به کارش نیز مسلط باشد بسیار امری مهم است .
و حتماً در رابطه با انتخاب یک استاد مناسب و معلم خوب باید از راه‌های ممکن و از طریق سایت‌های معتبر ، دانشگاه ها ، هنرستان ها و افراد شناخته شده موسیقی اقدام به شود .
یادگیری کمانچه چقدر زمان می برد ؟
مدت زمانی که یک هنرجو باید فراگیری موسیقی را ادامه بدهد برای افراد مختلف ، متفاوت است .
و این آموزش همیشه ادامه دار خواهد بود یعنی هیچگاه و در هیچ مرحله ای هیچ هنرجویی فارغ از یاد گیری نخواهد بود . همیشه نیاز به آموزش و یادگیری و تجربه در مسیر یادگیری احساس می شود .
ولی برای شروع این ساز که در سنین کودکی همان ۵ یا ۶ سالگی است چنانچه هنرجویی ، مسیر آموزش را به درستی و با تمرین مناسب و تحت آموزش درستی پیش ببرد ، بین ۲ تا ۴ سال یا ۳ تا ۵ سال زمان خواهد برد تا این هنرجو توانایی یک گروه نوازی خوب و یا یک تکنوازی معقول را داشته باشد . البته باز هم باید متذکر شد این در افراد مختلف متفاوت است . هنرجویانی که با تمرینات بسیار و با دقت و ممارست بیشتر یادگیری کمانچه را پیش می برند حتماً و سریعتر نتیجه خواهند گرفت .
برای کسی که موسیقی و به خصوص نوازندگی را با متد استاندارد ادامه دهد ، تمرینات روزانه بسیار بااهمیت است . کلاس آموزش موسیقی ( کلاس های آزاد موسیقی ) یعنی کلاس هایی که غیر رسمی است و هر کسی با ثبت نام می‌تواند در این کلاسها برای آموزش اقدام کند ، هفته ای یک جلسه حدود ۳۰ تا ۶۰ دقیقه ممکن است طول بکشد . این تفاوت ۳۰ تا ۶۰ دقیقه هم باز به کارآیی هنرجو ، استعداد و توانایی او بر می گردد .
اما در هنرستان های موسیقی کلاس های آموزش ساز ، هفته‌ای دو جلسه است و در واقع در یک دوره سه ، چهار ساله متوسطه و یک دوره چهار ساله دانشگاهی هنرجو قادر خواهد بود به تحصیلات تکمیلی خود در کمانچه ادامه دهد .
اما در آموزش های آزاد ، آموزشگاه های موسیقی ، آموزش های آنلاین و کلاس های خصوصی ، معمولاً برگزاری کلاس ساز ، هفته ای یک جلسه استاندارد می باشد .
یادگیری کمانچه ، آنلاین یا حضوری ؟
در دوره شیوع بیماری کرونا ، تجربه جدیدی به دست آمده است . این تجربه ، آموزش آنلاین بود که کلاس ها بر بستر یکی از ابزارهای ارتباطی صوتی و تصویری ، مثل پلتفرم هایی چون واتساپ ، اسکایپ ، زوم یا … ، برگزار می شود . در برخی موارد ، نتیجه ی بسیار خوبی هم داشت .
البته باز هم تاکید می کنیم آموزش موسیقی چنانچه به صورت حضوری امکان داشته باشد قطعاً به سمت آموزش صرف آنلاین نباید رفت . اما برای بسیاری از علاقمندان و هنرجویانی که در شهرهای دور و نزدیک کشورمان هستند یا در کشورهای مختلف دنیا حضور دارند و امکان دسترسی به معلم و اساتید توانا و با تجربه و صاحب صلاحیت را ندارند ، آموزش آنلاین بسیار آموزش ارزنده و تاثیر گذاری است .
معرفی انواع ساز کمانچه
ساز کمانچه در نقاط مختلف کشور عزیزمان ایران وجود دارد و یکی از خاستگاه های مهم این ساز استان لرستان است . کمانچه های لری خصوصیات کلی شان با کمانچه های شهری فرقی ندارد . کاسه ی ساز ، یک مخروط ناقص است که بر روی مقطع کوچکتر آن پوست کشیده شده و بر روی آن خرک و سیم قرار میگید . معمولا این ساز صدای بلندتری از کمانچه های پشت بسته و کاسه دار دارد.
در منطقه ترکمن صحرا کمانچه های با کاسه های کوچک و دسته های نازک و کوتاه وجود دارد . در منطقه بختیاری و کردستان و آذربایجان ، گیلان ، مازندران و شمال خراسان و همچنین تقریباً در تمام نقاط ایران به طور کلی ساز کمانچه را داریم که در هر منطقه ، با این ساز ، موسیقی مخصوص آن منطقه را اجرا می کنند .
کمانچه در قدیم دارای سه سیم بوده و بعدها به تقلید از ویولن سیم چهارم هم به آن اضافه شده است . امروزه کمانچه ای که متداول است و استفاده می شود کمانچه ۴ سیم است که تقریباً در تمام ایران هم وجود دارد و از آن استفاده می شود .
یک موضوع مهم دیگر که در مورد کمانچه باید توضیح داد این است که انواع دیگری از این ساز برای استفاده در گروه نوازی ابداع شده که کمانچه آلتو و کمانچه باس است . در واقع حجم کاسه بزرگتر و دسته بلند تر است و این دو ساز قطعا استفاده ارکستری داشته و در تک نوازی ها از این سازها اصولاً استفاده نمی شود .
اهمیت آموزش تئوری موسیقی همزمان با یادگیری کمانچه
یکی از مهمترین نکاتی که در موضوع یادگیری کمانچه باید به آن توجه کنیم ، آموزش گام به گام تئوری موسیقی و آموزش عملی ساز همزمان با هم است . این دو مورد ، حتماً باید همزمان با هم پیش برود و هنرجو درهنگام فراگیری عملی ساز دقیقاً به تئوری های اجرایی مواردی که آموزش می بیند مسلط شده و با فهم کامل نوازندگی را یاد بگیرد .
در واقع ، تئوری موسیقی مبحث و نکته‌ای جدا از آموزش عملی موسیقی نیست . تئوری ، عِلمی ست که از عمل موسیقی استخراج و مکتوب شده است . برای تفهیم و ساده تر یاد گرفتن نوازندگی لازم است که هنرجو حتماً تئوری را بداند و نکات آموزشی مربوط به ساز خود را ، از جمله صدا دهی ، وسعت صوتی ، چگونگی قرار گرفتن نت ها و صداهایی که با این ساز قابل اجرا است بر روی خطوط حامل ، کشش ها و سکوت های مختلف ، میزان بندی های مختلف و علائم موسیقی به خوبی فرا بگیرد .
