«دختران فلوت می‌زنند، پسرها ترومپت » ، این کلیشه ها باید تغییر کند .

آنچه نیاز است یک معلم موسیقی بداند …

آموزش موسیقی یک بخش مهم از آموزش عمومی است که به دانش‌آموزان فرصت می‌دهد تا توانایی‌های هنری، هیجانی، فکری و اجتماعی خود را توسعه دهند. آموزش موسیقی همچنین به شکل‌گیری هویت فردی و گروهی، احترام به تفاوت‌ها و تعامل با دیگران کمک می‌کند. با این حال، آموزش موسیقی نیز درگیر چالش‌ها و تعارضات جنسیتی است که در جامعه حاکم هستند. یکی از این چالش‌ها کلیشه‌های جنسیتی است که در زمینه ساز، سبک و نقش موسیقی بروز می‌کنند.

کلیشه‌های جنسیتی عبارتند از «افکار پذیرفته شده کلى که درباره یک گروه خاصى کاربرد دارد». این افکار براساس تفکرات ساده لوحانه درباره خصوصیات یک جنس یا یک گروه جامعى شکل گرفته‌اند. کلیشه‌های جنسیتی ممکن است منجر به تبعیض، تحقیر، سرکوب و خشونت علیه افرادی شوند که با آن‌ها مطابقت ندارند. کلیشه‌های جنسیتی همچنین می‌توانند باعث شوند که افراد از امکانات، فرصت‌ها و حقوق خود محروم شوند.

– در زمینه آموزش موسیقی، کلیشه‌های جنسیتی به صورت زیر بروز می‌کنند:

• برخی از سازها به عنوان «مردانه» یا «زنانه» دسته‌بندی می‌شوند. به عنوان مثال، فلوت، ویولن، پیانو و هارپ به عنوان سازهای «زنانه» و درام، گیتار الکتریک، ترومبون و ترومپت به عنوان سازهای «مردانه» شناخته می‌شوند.
• برخی از سبک‌ها و ژانرهای موسیقی به عنوان «مردانه» یا «زنانه» دسته‌بندی می‌شوند. به عنوان مثال، راک، جاز، رپ و هیپ هاپ به عنوان سبک‌های «مردانه» و پاپ، کلاسیک، فولک و کانتری به عنوان سبک‌های «زنانه» شناخته می‌شوند.
• برخی از نقش‌ها و فعالیت‌های موسیقی به عنوان «مردانه» یا «زنانه» دسته‌بندی می‌شوند. به عنوان مثال، ساختن ساز، آهنگسازی، تنظیم و رهبری گروه به عنوان فعالیت‌های «مردانه» و خواندن، نقد و بررسی و حمایت از دیگر هنرمندان به عنوان فعالیت‌های «زنانه» شناخته می‌شوند.

بررسی ادبیات

کلیشه‌های جنسیتی در آموزش موسیقی موضوعی است که توسط پژوهشگران مختلف از جنبه‌های گوناگون مورد بررسی قرار گرفته است. در این بخش، به معرفی و نقد برخی از این پژوهش‌ها خواهیم پرداخت.

– ریشه‌های کلیشه‌های جنسیتی

کلیشه‌های جنسیتی در آموزش موسیقی ناشی از عوامل فرهنگی، تاریخی، روان‌شناختی و اجتماعی هستند. برخی از عوامل مؤثر عبارتند از:

• تأثیر فرهنگ و اعتقادات بر روی تصورات و انتظارات از هر دو جنس مرد و زن  . برای مثال، در بعضی از فرهنگ‌ها، زنان به عنوان «محافظ» و «مراقب» خانواده و مردان به عنوان «فعال» و «حاکم» جامعه شناخته می‌شوند. این تصورات ممکن است باعث شود که زنان به سمت سازها و سبک‌های موسیقی که با خصوصیات «ملایم»، «زیبا» و «حساس» همخوانی دارند، و مردان به سمت سازها و سبک‌های موسیقی که با خصوصیات «قدرتمند»، «پیچیده» و «جذاب» همخوانی دارند، گرایش پیدا کنند.
• تأثیر تاریخ و سنت بر روی تکامل و تغییر سازها و سبک‌های موسیقی . برای مثال، در دوران قرون وسطى، زنان به ندرت اجازه نواختن ساز یا خواندن در کلیسا را داشتند. در دوران رنسانس، زنان فقط در خانه یا در حضور خانواده خود مجاز به نواختن ساز بودند. در دوران کلاسیک، زنان به عنوان نوازنده گروه یا خواننده اپرا شغل پیدا کردند، اما به عنوان آهنگساز چندان شناخته نشدند. در دوران جدید و علی الخصوص در ایران ما، زنان با محدودیت‌های فراوان در حرفه موسیقی روبرو شدند، به خصوص در زمینه ی خوانندگی .
• تأثیر روان‌شناسی و شخصیت بر روی علاقه و استعداد هنرجویان در زمینه موسیقی . برای مثال، برخی از پژوهش‌ها نشان داده‌اند که هنرجویانی که دارای شخصیت «باز» هستند، به سبک‌های موسیقی جدید و نوآورانه علاقه‌مند هستند. برخی از پژوهش‌ها هم نشان داده‌اند که هنرجویانی که دارای شخصیت «منطقی» هستند، به سازها و سبک‌های موسیقی که با خصوصیات «ساختارمند»، «منظم» و «دقیق» همخوانی دارند، گرایش پیدا می‌کنند.

– پیامدهای کلیشه‌های جنسیتی

کلیشه‌های جنسیتی در آموزش موسیقی ممکن است پیامدهای منفی برای هنرجویان، هنرآموزان و جامعه داشته باشند. برخی از این پیامدها عبارتند از:

• محدود شدن انتخاب هنرجویان در زمینه ساز، سبک و نقش موسیقی . برای مثال، برخی از هنرجویان ممکن است از نواختن ساز یا سبک مورد علاقه خود منصرف شوند، چون آن را با جنس خود سازگار نمی‌بینند. برخی از هنرجویان هم ممکن است از شرکت در فعالیت‌های موسیقی که با نقش تعریف شده برای جنس خود در تضاد هستند، خودداری کنند.
• تأثیر منفی بر رشد شخصیت، خلاقیت و همکاری هنرجویان . برای مثال، برخی از هنرجویان ممکن است احساس ناتوانی، عدم اعتماد به نفس یا تحقیر در برابر هنرجویان جنس دیگر کنند. برخی از هنرجویان هم ممکن است فرصت یادگیری، تجربه و ابتکار را از دست بدهند.
• تأثیر منفی بر کیفیت و تعادل جنسیتی در آموزش و حرفه موسیقی . برای مثال، برخی از معلمان ممکن است به طور ناخودآگاه رفتار گروه یا تعامل با هنرجویان را براساس جنس آن‌ها تغییر دهند. برخی از هنرمندان هم ممکن است با چالش‌ها و محدودیت‌های فراوان در حرفه موسیقی روبرو شوند.

راهکارها

برای تغییر این وضعیت، چند راهکار عملی ارائه شده است. این راهکارها شامل:

• ترویج تنوع و تعادل جنسیتی در برنامه‌های آموزش موسیقی. برای این منظور، معلمان می‌توانند از روش‌های مختلفی استفاده کنند، مانند:
  • انتخاب سازها و سبک‌های موسیقی که با توجه به علایق و توانایی‌های هنرجویان، نه جنس آن‌ها، مناسب هستند.
  • ارائه فرصت برابر به هنرجویان برای شرکت در فعالیت‌های مختلف موسیقی، مانند نواختن، خواندن، آهنگسازی و رهبری.
  • تشکیل گروه‌های موسیقی که دارای تنوع و همکاری جنسیتی هستند.
  • ارزش‌گذاری و تقدیر از هنرجویان براساس عملکرد و پیشرفت آن‌ها، نه براساس کلیشه‌های جنسیتی.
• افزایش آگاهی و حساسیت معلمان و والدین نسبت به کلیشه‌های جنسیتی. برای این منظور، معلمان و والدین می‌توانند از راه‌های زیر استفاده کنند:
  • شرکت در دوره‌ها و کارگاه‌های آموزشی که به بحث و تحلیل درباره کلیشه‌های جنسیتی در آموزش موسیقی پرداخته می‌شود.
  • خودآگاهی و بازبینی نسبت به نگرش‌ها و رفتار‌های خود که ممکن است حاکی از کلیشه جنسیتی باشد.
  • گفتگو و همفکری با هنرجویان درباره علاقه، استعداد و هدف آن‌ها در زمینه موسیقی.
  • حمایت از هنرجویان برای دستیابی به پتانسیل خود در زمینه موسیقی، بدون تحمیل فشار یا تحقیر.

• گفتگو و همفکری با هنرجویان درباره علاقه، استعداد و هدف آن‌ها در زمینه موسیقی. برای این منظور، معلمان می‌توانند از روش‌های مختلفی استفاده کنند، مانند:
  • اجرای نظرسنجی‌ها، پرسشنامه‌ها، مصاحبه‌ها و گروه‌های تمرکزی برای شناسایی علاقه‌مندی‌ها، تمایلات، نقاط قوت و ضعف هنرجویان در زمینه موسیقی.
  • برگزاری جلسات مشاوره و راهنمایی برای کمک به هنرجویان در تعیین هدف‌های شخصی و حرفه‌ای خود در زمینه موسیقی و راه‌های دستیابی به آن‌ها.
  • ایجاد فضای گفتگو و بحث باز و صمیمی در کلاس برای تبادل نظرات، تجارب و دیدگاه‌های هنرجویان درباره موضوعات مختلف مرتبط با موسیقی.
• حمایت از هنرجویان برای دستیابی به پتانسیل خود در زمینه موسیقی، بدون تحمیل فشار یا تحقیر. برای این منظور، معلمان می‌توانند از روش‌های زیر استفاده کنند:
  • ارائه بازخورد سازنده و تشویق کننده به هنرجویان براساس عملکرد و پیشرفت آن‌ها، نه براساس کلیشه جنسیتی.
  • اعطای اختیار و احترام به هنرجویان برای انتخاب ساز، سبک و نقش مورد علاقه خود در زمینه موسیقی.
  • فراهم کردن منابع و امکانات لازم برای یادگیری و تمرین هنرجویان در زمینه موسیقی.
  • حل مشکلات و چالش‌های هنرجویان با همکاری و همدلی.

• ارائه بازخورد سازنده و تشویق کننده به هنرجویان براساس عملکرد و پیشرفت آن‌ها، نه براساس کلیشه جنسیتی. برای این منظور، معلمان می‌توانند از روش‌های مختلفی استفاده کنند، مانند:
  • استفاده از نمرات، ستاره‌ها، نشان‌ها، گواهینامه‌ها و جوایز دیگر برای ارزیابی و تقدیر از هنرجویان براساس معیارهای شفاف و عادلانه.
  • ابراز قدردانی و تحسین از تلاش، پشتکار، پیشرفت و دستاوردهای هنرجویان به صورت شفاهی یا کتبی.
  • ارائه نظرات مثبت و راهنمایی‌های سازنده برای بهبود کار هنرجویان و رفع نقص‌های آن‌ها.
  • جلوگیری از انتقادات تند، توهین‌آمیز، مقایسه‌ای یا جنسیت‌گرا به هنرجویان.
  • رعایت حقوق و مسئولیت‌های هنرجویان در زمینه موسیقی.

• فراهم کردن منابع و امکانات لازم برای یادگیری و تمرین هنرجویان در زمینه موسیقی. برای این منظور، معلمان می‌توانند از روش‌های زیر استفاده کنند:
  • تأمین ساز، معرفی نت، کتاب، فیلم، نرم‌افزار و دیگر وسایل کمک آموزشی مورد نیاز هنرجویان در زمینه موسیقی.
  • فراهم کردن فضا، زمان و برنامه مناسب برای تمرین و اجرای هنرجویان در زمینه موسیقی.
  • ارتباط و همکاری با معلمان، هنرمندان، موسسات و گروه‌های موسیقی دیگر برای بهره‌گیری از تجارب و دانش آن‌ها.
  • استفاده از فناوری‌های نوین و رسانه‌های اجتماعی برای افزایش دسترسی و تعامل هنرجویان در زمینه موسیقی.
• حل مشکلات و چالش‌های هنرجویان با همکاری و همدلی. برای این منظور، معلمان می‌توانند از روش‌های زیر استفاده کنند:
  • شناسایی و تشخیص مشکلات و چالش‌های هنرجویان در زمینه موسیقی، مانند سختی‌های یادگیری، کمبود اعتماد به نفس، تضاد علاقه و استعداد، تأثیر کلیشه‌های جنسیتی و فرهنگی و غیره.
  • گوش دادن به نظرات، احساسات و نیازهای هنرجویان در زمینه موسیقی با صبر و صمیمیت.
  • ارائه راهکارها و پیشنهادهای عملی برای حل مشکلات و چالش‌های هنرجویان در زمینه موسیقی با همفکری و هماهنگی.
  • پیگیری و ارزیابی نتایج حل مشکلات و چالش‌های هنرجویان در زمینه موسیقی با تعامل و تقویت.
• پیگیری و ارزیابی نتایج حل مشکلات و چالش‌های هنرجویان در زمینه موسیقی با تعامل و تقویت. برای این منظور، معلمان می‌توانند از روش‌های زیر استفاده کنند:
  • انجام آزمون‌ها، پروژه‌ها، کنسرت ها و فعالیت‌های عملی برای سنجش و ارزشیابی دانسته‌ها، مهارت‌ها، نگرش‌ها و رفتارهای هنرجویان در زمینه موسیقی.
  • ارائه بازخورد مستمر و منصفانه به هنرجویان براساس نتایج حاصل از حل مشکلات و چالش‌های آن‌ها در زمینه موسیقی.
  • تشویق و تحریک هنرجویان برای ادامه یادگیری و تمرین در زمینه موسیقی با استفاده از روش‌های انگیزشی، مانند تقدیر، تشکر، تعریف، تقلید، رقابت و همکاری.
  • حل اختلافات و مناقشات بین هنرجویان در زمینه موسیقی با استفاده از روش‌های حل تعارض، مانند گوش دادن فعال، بیان وجهات مشترک، جستجوی راه حل قابل قبول برای هر دو طرف و پذیرش تفاوت‌ها.